Yıkılan Kentlerde Yeniden İmar, Tarihsel Mimari Miras Olarak Kamusal Mekân

Yer sarsıntılarıyla yıkılan kentlerimizde çok sayıda eski eser de yerle bir oldu… Yıkılan eski eserler n’olacak?  Hasar gören anıt yapılar nasıl onarılmalı? Hangi yapıların rekonstrüksiyonu yapılmalı?… Tartışılıyor… Ama bu tartışmalarda önemli bir eski eser göz ardı ediliyor. Üstüne pek kafa yorulmayan; imar hatalarıyla bozulmadıkça, yağmalanmadıkça varlığını sürdüren bu mimari eser kamusal mekândır.

Kamusal mekân kentin ana ögesidir, alametifarikasıdır, belleğidir. Kentlerin geçmişi en geniş ölçüde kamusal mekânda sürer. Kamusal mekân hatıraları canlı tutar. Kamusal mekân yapısı bozulan kentler bellek kaybına uğrar.

Tarihsel bir kentin kamusal mekân yapısı, kuşkusuz kentin en temelli eski eseridir. Yıkılan kentlerin yeniden imarında, öncelikle bir kamusal mekân konsepti yapılmalı, yeni yapılaşma ve kent içi ulaşım konsepti kamusal mekân konseptine temellendirilmelidir.

***

Frankfurt kent merkezi 2. Dünya Savaşı’nın bomba yağmurlarıyla yerle bir olmuş, Frankfurt’un tarihsel simgesi yapılar -kralların taç giydiği Frankfurt Katedrali, Belediye Sarayı (Römer), ilk Alman Parlamentosu’nun toplandığı Pauls Kilisesi, Şair Goethe’nin Evi ve daha birçok anıt yapı- yıkılmış, hasar görmüş, kent merkezi harabeye dönmüş…  Tarihsel merkezin yeniden imarı gündemde… Tartışılıyor.

Görüşler çeşitli. Kimi tarihi merkezin savaş öncesi mimarisinin rekonstrüksiyonunu, kimi modern bir tarzda imarını kimi de bir süre bir çayır olarak boş bırakılmasını öneriyor.

Tartışmalar, yarışmalar, plan üstüne planlar… Kent merkezi yeniden imar ediliyor: yollar genişletiliyor, yeni yollar açılıyor, hasarlı binalar restore ediliyor, tamamen yıkılan anıt binalar yeniden kuruluyor, yeni binalar dikiliyor… Yeni kent merkezi gitgide şekilleniyor.  Şekilleniyor ama, Frankfurtlular bu şekillenişi pek beğenmiyor. Kent merkezinin yeniden imarında, tarihsel kamusal mekân dokusunun göz ardı edilmesi ve yeni imar eylemleriyle bozulması Frankfurtluların pek hoşuna gitmiyor.

Frankfurtlu Mimar C. Mäckler (Mekler) o zamanları söyle iskandilliyor:

“… Sanki kent merkezinin savaşta yerle bir olması eski merkezdeki trafik darlığını gidermek için bir fırsat olarak görüldü. Anımsayalım: savaş sonrası ilk şehircilik yarışması aslında bir trafik düzenleme yarışmasıydı. Bu trafik düzenlemeciliği 20. yüzyıl sonuna kadar şehirciliğin bir hastalık belirtisi olarak kendisini gösterdi. Bugün hala sokak mekânı değil araba yolu yapıyoruz; meydan değil dört yol ağzı planlıyoruz. Savaş sonrası kent içi trafiğini düzenlemek için kafa patlatan mimarlardan farkımız yok … O zamanlar şehircilikte urbanite (kentsel mekân) bir kriter olarak çok önemli değildi ve kentsel mekânı çentip kertmenin olumsuz etkileri pek bilinmiyordu… Yıkılan kent merkezinin yeniden imarında o dönemin “modern” şehircilik anlayışı “Siedliung” (site) kentçiliği belirleyici oldu. Eski kent merkezinde site kentçiliği uygulamaları yapıldı. Bu çok kaba bir şehircilik hatasıydı…”

Kent merkezinin yeniden imarında yapılan şehircilik hatalarıyla tarihsel kentsel mekân dokusunun bozuluşunu ve bunun olumsuz etkilerini Mimar C. Mäckler saya saya bitiremiyor.

***

Frankfurt Belediye Meclisi 2000 yılında, “Daha Güzel Bir Frankfurt Programı” ile tarihsel kent merkezini yeniden elden ve gözden geçirmeye karar verdi; geçmişin imar hatalarını düzeltmek, bozulan kentsel mekânı tamir ve tadil etmek, ihmal edilen kamusal alanları canlandırmak ve yeniden düzenlemek için yeni bir imar eylemi başlattı.  Belediyede özel bir “Kamusal Mekân Gurubu” kuruldu. Kent ahalisinin katılımıyla -bir açık planlama sürecinde-eski kent merkezi için yeni bir nazım imar planı ve bir kamusal mekân konsepti geliştirildi.

Frankfurt’un yıkılan eski kent merkezinin yeniden imarı sürüyor, tabi tartışmalar da…

kybeleffm@aol.com