Sit derece değişiklikleri: Haydarpaşa Lisesi arazisini yapılaşmaya açacak sit değişikliği iptal edildi

Validebağ Korusu’nun sınırları içerisinde yer alan Haydarpaşa Lisesi arazisinin doğal sit derecesinin düşürülmesine karşı açılan davada mahkeme, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın sit değişikliği kararını iptal etti.

Üsküdar Belediyesi’nin yürütmeyi durdurma kararlarına karşın imara açmaya çalıştığı Validebağ Korusu’nun doğal bir uzantısı olan Haydarpaşa Lisesi’nin arazisinin doğal sit derecesi Resmi Gazete’de 28 Kasım 2021’de yayınlanan karara göre “‘sürdürülebilir koruma ve kontrollü kullanım alanı” olarak tescillenmişti. Bakanlığın yaptığı derece değişikliğiyle okul arazisinde turizm faaliyetlerine ve konut inşasına izin verilecekti.

Bu değişiklikten sonra, Şubat 2022’de velilere lisenin yıkılıp yeniden yapılacağı, öğrencilerin seneye başka bir okula geçici olarak nakledileceği belirtilmişti. Kasım 2023’e geldiğimizde okul boşaltılmış, korunun yanındaki yurt binaları komple yıkılmış, okulun bahçesi de molozla dolmuştu.

Okula komşu alanın 25 metre zemin altına kadar beton döküldüğü için doğal sit alanının etkileşim geçiş sahasındaki anıt ağaçlar su kaynaklarıyla bağı kesildiği için kurumuştu.

Bilirkişi raporu hazırlandı

TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, Haydarpaşa Lisesi arazisini yapılaşmaya açacak değişikliğin iptalini isteyen Validebağ Gönüllüleri Derneği’nin açtığı davaya müdahil olmuştu. İstanbul 3’üncü İdare Mahkemesi’nde görülen dava kapsamında bilirkişi raporu hazırlandı. Bilirkişi raporunda, söz konusu değişikliğe dayanak olan 23 No’lu Ekolojik Temelli Bilimsel Araştırma Projesi Raporu’nun (ETBAR) Aralık 2016’da hazırlandığı belirtildi. ETBAR’ın Validebağ 1’nci derece doğal sit alanının tamamını kapsadığını aktaran rapor, değerlendirme sonucunda söz konusu alanın “nitelikli doğal koruma alanı” olmasının önerildiğini belirtti. Raporda Haydarpaşa Lisesi’nin bulunduğu alanın “sürdürülebilir koruma ve kontrollü kullanım alanı” olmasına yönelik herhangi bir önerinin yer almadığını kaydeden bilirkişiler, metin içinde yapılan taramada lise alanından hiç bahsedilmediğini belirtti.

Geçici yapılaşma koşulları belirlendi

Bilirkişi raporuna göre, değişikliğin dayandığı ETBAR, İstanbul 1 Numaralı Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu’nda görüşüldü ve Eylül 2021’de Haydarpaşa Lisesi arazisi için şu geçici yapılaşma koşulları belirlendi:

– Bu alanla ilgili Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun ve ilgili Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu’nun uygun görüşü olmadan herhangi bir uygulamaya izin verilmez.

– Bu alanda, eğitim tesisi ve eğitim tesisine hizmet veren tamamlayıcı nitelikte diğer yapılar yapılabilir.

– Haydarpaşa Lisesi doğal sit alanında yer alan tescilli kültür varlığında uygulamalarda ilgili Koruma Bölge Kurulu’ndan izin alınması gerekmektedir.

– Haydarpaşa Lisesi doğal sit alanında yapılacak uygulamalar sırasında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında herhangi bir kültür varlığına rastlanması durumunda, yasaya göre çalışmaların durdurularak en yakın mülki amirliğe ve müze müdürlüğüne haber verilmesi gerekmektedir.

– Haydarpaşa Lisesi doğal sit alanına ilişkin en kısa zamanda koruma amaçlı imar planının hazırlanarak ilgili Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kuruluna ve ilgili Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonuna iletilmesi gerekmektedir.

Sadece lise alanının statüsü değişti

Bilirkişi raporuna göre, doğal sit alanı içinde yalnızca Haydarpaşa Lisesi bulunmuyor. Alanda lisenin dışında Adile Sultan Kasrı ve müştemilatları gibi önemli sivil mimarlık örnekleri ile Haydarpaşa Lisesi ile hemen hemen aynı dönemlerde yapılmış Validebağ Fen Lisesi, Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi ve Öğretmenler Huzurevi gibi başka yapılar da bulunuyor. Bilirkişi raporunda söz konusu alanda benzer dönemlerde inşa edilmiş yapılar varken neden sadece Haydarpaşa Lisesi alanı için statü değişikliğinin gündeme getirildiğinin dosyadaki bilgi ve belgelerden anlaşılamadığı belirtildi.

Rapora göre, bilirkişi keşfi sırasında heyete eşlik eden okul yöneticileri, okul alanı içinde pansiyon olarak kullanılan yapıların risk oluşturması nedeniyle kullanımının kısıtlandığını ifade etti. Raporda, bu bilginin 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinden sonra okul yapılarının güvenliğiyle ilgili açıklamalar ve İstanbul Valiliği tarafından 20 Şubat 2023’te yapılan pansiyon binalarından “riskli yapı” şeklinde bahsedilen açıklamayla desteklendiği kaydedildi.

Validebağ’ın Sit Alanları Yönetim Sistemi’nde halen “1’nci derece doğal sit alanı” olarak işlem gördüğünü belirten bilirkişiler, dosyadaki ETBAR’la önerilen “nitelikli doğal koruma alanı” statüsünün hala değerlendirme aşamasında olduğunu aktardı. ETBAR’la önerilen değişikliğin henüz bir sonuca ulaştırılmadığını kaydeden bilirkişiler, ETBAR’da hiç bahsi geçmeyen Haydarpaşa Lisesi’nin gerekçesiz bir şekilde “sürdürülebilir koruma ve kontrollü kullanım alanı” olarak ilan edilmesinin koruma mevzuatı açısından uygun olmadığını belirtti.

Bilirkişi heyeti, ortak görüşünde, Haydarpaşa Lisesi’nin Validebağ’ın 1’inci derece doğal sit alanı olarak tescillenmesinden önce alanda yer aldığını aktardı. Lisenin pansiyonlar dahil mevcut işleyişinin bozulmasına gerek olmadığını kaydeden heyet, riskli durumda olan yurt binalarının Valilik kararıyla da yenilenebileceğini belirtti ve lise arazisinin “sürdürülebilir koruma ve kontrollü kullanım alanı” olarak belirlenmesinin uygun olduğunu değerlendirdi.

Mahkemenin kararı

Mahkeme heyeti, alanın koruma önlemi gerektiren nadir ve endemik bitki türleri barındırdığından yapılaşmaya açılarak ekolojik bütünlüğünün bozulacağını aktardı. Heyet, ETBAR’da dava konusu alanın “nitelikli doğal koruma alanı” olarak tescil edilmesi yönünde görüş belirtildiğini hatırlattı ve buna aykırı bir işlem tesis edildiğini ifade etti. Bakanlığın işleminde kamu yararı ve hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna varan heyet, dava konusu işlemi iptal etti.

TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi