Bugün 4 Ekim Dünya Mimarlık Günü!…

Ağa Han Mimarlık ödülü sahibi Prof. Sedad Hakkı Eldem’in tescilli Akbank Binası terk edilmiş halde ve tüm mimari elemanları sökülüyor.

Fındıklı Meclis-i Mebusan Caddesi ile Kazancı Yokuşu’nun kesiştiği alanda 24 no’lu adada yer alan ve bir Sedad Hakkı Eldem yapısı olan Akbank Binası; İstanbul II No’lu Koruma Bölge Kurulu tarafından tescilli korunması gerekli bir modern mimarlık mirasıdır.

Günümüzde ise modern mimarlık mirası olan söz konusu binanın sahipsiz kaldığı için, tamamen izinsiz bir şekilde hurdacılar tarafından talan edildiğini ve ne yazık ki adım adım yıkılma riskiyle karşı karşıya kaldığını görüyoruz.

Binanın yakın dönemde başına gelenlere bakıldığında, hali hazırda Arkla Otelcilik ve Turizm AŞ’ye ait olan binanın ilk sahibinin Ak Sigorta A.Ş. iken, 30.05.2013 tarihinde İlkhanedan Otelcilik ve Turizm A.Ş.’ne devredilmiş olduğunu ve aynı tarihte T. Halk Bankası A.Ş. lehine 55 milyon USD tutarında ipotek tesis edildiğini, en son durumda ise 31.12.2015 tarihinde mevcut sahibi Arkla Otelcilik ve Turizm AŞ’ye satılan bina hakkında İstanbul 7. Sulh Ceza Hakimliğinin; 06.07.2020 tarihli ve 2020/2551 D.İş sayılı kararıyla el koyma ve 24.03.2021 tarihli ve 2021/1763 D.İş sayılı kararıyla kayyum atanmasına karar verildiğini ve hali hazırda 3 kişilik bir kayyum ekibinin atanmış olduğunu öğreniyoruz.

Söz konusu bina Ağa Han Mimarlık ödülü sahibi ve Türkiye Mimarlığı’nda önemli bir yeri olan Prof. Sedad Hakkı Eldem’in yapılarından biridir ve bir modern mimarlık örneği olarak tescillidir.

Binanın tescil kararının gerekçeleri; T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 05.11.1999 tarih ve 662 Sayılı İlke Kararı’nın c bendi uyarınca Türkiye’de modern mimariyi temsil eden önemli yapılardan biri olması ve T.C. Kültür Bakanlığı İstanbul III Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 2528 sayılı 15.11.1990 tarihli kararı ile Sedad Hakkı Eldem’in proje müellifi olduğu yapıların korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilmiş olması, tescil edilmemiş olan diğer yapılarının da tescilinin gerekli kılınmasıydı. Ekim 2014 yılında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nden 54 hocanın imzalı dilekçeleriyle 2 No’lu Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu’na Sedad Hakkı Eldem’in Akbank Binası’nın, bir modern mimarlık örneği olarak tescil edilmesi talebinde bulunulmuş ve ardından ilgili koruma kurulu yerinde yaptığı tespitler ve ilgili bilgi ve belgeler sonucunda yapının bir modern mimarlık mirası olarak korunması gerekli olduğu kanısına vararak yapının tescil kararını almıştı.

Türkiye Mimarlığı’nda önemli bir yeri olan Sedad Hakkı Eldem’in yapılarının her biri kuşkusuz ayrı bir değere sahiptir. Akbank yapısı için kendisinin Arkitekt dergisinde kaleme aldığı yazısında Sedad Hakkı Eldem o yıllarda yapıyı şöyle anlatmıştı:

“Binanın plânında öncelikle uygulanmasına çalışılan özgür, büyük ve toplu çalışma yerleri sağlanması olmuştur. Bu sebepten dolayı, memur ve müdürleri ayrı ayrı bölmelerde oturtmaktansa, bunların tek büyük salonlarda yerleştirilmelerine gayret edilmiştir. Bu salonlar binanın bütün cephe uzunluğunda ve 11 metre kadar derinliktedir. Ortalarında direkler yoktur. Bu büyük mekânlarda çiçekli alçak bölmelerle müdür ve muavinlere yer ayrılması, masa ve çiçeklikler düzeninin ortogonal olmayıp, serbest ve farklı yönlerde tertiplenmeleri düşünülmüş iken, tatbikatta bundan vazgeçilerek daha alışılmış ve aksiyal bir sisteme dönülmüştür.

Büyük salonların tavanları akustik levhalarla kaplıdır. Anemostatlar gömülü ve her tarafın aynı şekilde havalandırılmasına imkân verecek şekilde düzenlenmiştir. Işıklıklar da tavan yüzeyleri üzerinde eşit aralıklara bölünmüştür. Binanın dıştan gece görünüşünde düzenli ve aynı renkte bir ışık taksimatının sağlanmasına gayret edilmiştir. Bu ölçüde büyük büroların bu şekille aydınlatılmaları Türkiye’de birinci defa burada uygulanmıştır. Bina betonarme karkastır. Sistemin olağanüstü büyük açıklıkta olması yüzünden eksenler üç metre gibi dar bir aralık ile düzenlenmiş, direklerin derinlikleri arttırılmıştır. Bu sayede döşeme kalınlıkları yarım metre içinde kalabilmiştir. Betonarme elemanlarının başlangıçta Marmara mermeri ile kaplanmaları düşünülmüş iken, bu malzemeye karsı genellikle beslenen çekimserlik yüzünden, bunlar sonradan sunî taşa çevrilmiştir. İlk projede ön görülmüş olan özel dekor ve döşemeden sonradan vaz geçilmiş bankanın stokları ile yetinilmiştir.”

Sedad Hakkı Eldem’in kendi açıklama notlarından da anlaşılabileceği gibi, yapı betonarme karkas olarak inşa edilmiş olup, açıklık geçerken derinliğin fazla (11m.), buna karşın genişliğin dar (3m.) tutulduğu bir modüler sistem denenirken, bu tutum kendisini cepheye sakin ve dengeli bir nitelikle yansıtmıştır. Yapının inşa edilebilmesi için ada içindeki parsellerin hepsinin bir anda satın alınamamış olmasına rağmen sonradan eklenen parsel, mimar tarafından tercih edilen modüler sistem sayesinde kolaylıkla yapıya katılabilmiş ve cephenin genel karakterini bozmayıp, bilakis bütünsellik anlayışının içinde yerini bulmuştur. Kentsel yapının koşullarına bağlı olarak farklı zamanlara ait yapım sürecinin mimar tarafından esnek olarak geliştirilebilmesi, bu yapıyı daha da özel kılmaktadır.

Gerek yapı sisteminin ve iç mekân detaylarının özgünlüğü, gerek kentsel bağlamla kurduğu ilişkinin özelliği bu yapının daha önceden tescil edilmiş olan Sedad Hakkı Eldem yapılarına eklenerek, döneminin modern mimarlık örneği olarak İstanbul II No’lu Koruma Bölge Kurulu tarafından tescil edilmiş olduğundan, binanın iç ve dış tüm mimari özellikleriyle birlikte  korunması ve yaşatılması yasal bir zorunluluktur.

TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi olarak bu durumu kınıyor, tescilli modern mimarlık mirası olan Prof. Sedad Hakkı Eldem’in Akbank binasına sahip çıkılması için İstanbul II no’lu Koruma Bölge Kurulu’nu göreve davet ediyor, sürecin tüm aşamalarının takipçisi olacağımızı kamuoyunun bilgisine sunuyoruz.

TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi