Anayasa Mahkemesi Kararıyla Meslek Odalarının Özerkliği Bir Kez Daha Vurgulanmıştır
19.4.1983 tarihli 66 sayılı KHK ile 6235 sayılı TMMOB Kanunu’na eklenen ve 30 yıl sonra Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 21.8.2014 tarih ve 77681855/330 sayılı “meslek odası temsilcilerinin uluslararası toplantı ve kongrelere katılabilmesi için Bakanlıktan izin alması gerektiğine” dair yazısı ile uygulamak istediği 6235 Sayılı Kanunun Ek-1.Maddesinin Anayasa Mahkemesi önüne götürülmesi istemi ile açtığımız davada, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu Anayasa’ya aykırılık iddiamızı kabul ederek Anayasa Mahkemesine başvurulmasına karar vermişti. İtiraz yoluyla incelemeye alınan dosyada Anayasa Mahkemesi, 23 Eylül 2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan kararıyla; TMMOB Kanunu’nun Ek-1 maddesinin iptaline karar vermiştir.
Meslek Kuruluşları Anayasa ile tanımlanan özerk kuruluşlardır ve Meslek Odalarının faaliyetlerinin kamu yararına uygun şekilde ve bağımsız sürdürebilmesinin güvencesi özerk yapılarıdır.
Kararda; Anayasa’nın 135. Maddesinde getirilen düzenlemelerin meslek kuruluşlarının özerkliğine işaret ettiği, özerkliğin ise kişi ve kuruluşların kendi faaliyetlerine ilişkin kararları alma ve uygulama konusunda gerekli yetkiyle donatılmış olması anlamına geldiği belirtilmektedir. Özerkliğin aynı zamanda kurumların dış etkilere karşı koruduğu vurgulanmış, bunun, faaliyetlerin sunulan hizmetin gereklerine ve kamu yararına uygun bir şekilde sürdürülmesinin güvencesi olduğu belirtilmiştir. Bu bağlamda Mahkeme; meslek kuruluşlarının, idari özerklilerinin sonucu olarak, kendi seçilmiş organlarıyla merkezi yönetimin müdahalesi olmaksızın serbestçe karar alıp uygulayabileceğini karar altına almıştır.
Meslek kuruluşlarının mesleğin gelişimi amacıyla; uluslararası kuruluşlara üye olması, uluslararası kongre ve toplantılara katılması herhangi bir mercinin iznine tabi kılınamaz.
Anayasa Mahkemesinin iptal kararında; organları kendi üyeleri tarafından seçilen, kamu tüzel kişiliğine sahip olan ve meslek mensuplarının ortak çıkarlarını karşılama, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlama gibi görevleri bulunan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının; mesleğin gelişimi amacıyla uluslararası kuruluşlara üye olmasının, uluslararası kongre ve toplantılara temsilci göndermek suretiyle iştirak etmesinin küreselleşme ile birlikte gelişen ilişkilerin kaçınılmaz sonucu olduğuna ve bu ilişkilerin mesleki faaliyetlerin önemli bir bölümünü oluşturduğuna dikkat çekmiştir.
Mahkeme, meslek kuruluşlarının herhangi bir mercinin iznine bağlı olmadan kendi iradesi ile uluslararası kongre ve toplantılara temsilci gönderme yetkisine sahip olmasının Anayasanın 135.Maddesi ile öngörülen özerk yapının gereği olduğunu belirtmiştir.
Merkezî idarenin Birlik ve Odalar üzerindeki denetimi idari ve mali denetimle sınırlı olmalıdır ve meslek kuruluşları vesayet ilişkisi içerisinde hiyerarşik olarak Bakanlığa bağlı değildir.
Kararda; Anayasa’nın 135. maddesinde kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerinde devletin ‘idari ve mali denetimi’ yetkisi olduğu ancak merkezî idarenin kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerindeki denetiminin idari ve mali denetimin ötesine geçemeyeceği belirtilmiştir. İptal edilen madde ile getirilen düzenlemede ise; meslek kuruluşlarını temsil etmek üzere uluslararası toplantı ve kongrelere katılmak için Bakanlıktan izin alınması şartı getirilmiş, dolayısıyla idari ve mali denetimin kapsamı aşan şekilde izin verme yetkisi Bakanlığın takdir yetkisine bırakılmıştı. Bu durum, idari ve mali denetimin ötesinde, merkezî idarenin vesayet denetimi yetkisini aşacak biçimde kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının hiyerarşik olarak Bakanlığa bağlanması anlamına gelmekteydi.
Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının işlevsizleştirilmesi amacıyla uygulanan politikalar 2009 yılında Cumhurbaşkanlığı DDK (Devlet Denetleme Kurulu) tarafından kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının teşkilat ve mali yapıları, faaliyetleri, denetimleri, organlarının seçimlerine dair esasların değerlendirilmesi hakkında düzenlenen raporla başlamıştır.
Ardından, DDK Raporunun hazırladığı zemin üzerine yürütülen çalışmalarla, TMMOB ve bağlı Meslek Odalarının mevzuat ve uygulamalarına yönelik müdahale adımları atılmaya başlanmıştır. KHK’larla (Kanun Hükmünde Kararname) TMMOB’ye bağlı Odaların mevzuatının hazırlanması da dâhil olmak üzere, hiyerarşik ilişkiye denk düşen yetki ve görevler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir.
DDK Raporu ve KHK’larla yapılan değişikliklerden sonra Torba Yasa Taslakları ile devam eden süreçte; 24 Aralık 2014 tarih ve 29215 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Tebliğ” ile Meslek Odalarının idari ve mali denetimleri görevi ve yetkileriyle donatılan Bakanlık birimleri ile var olan vesayet ilişkisinin hiyerarşik ilişkiye dönüştürülmesinin adımları atılmıştır.
Uygulanan politikalar ve mevzuat düzenlemeleri ile meslek kuruluşlarının anayasa ile güvence altına alınan “özerk ve tüzel kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu” statüsü yok sayılmakta, idari ve mali yapıları değiştirilmeye çalışılmaktadır.
Kamu kurumu niteliğindeki meslek örgütlerinin denetimleri, üyelerinin demokratik katılımıyla gerçekleştirilen genel kurullarında belirlenen denetim organlarınca yapılmakta, hukuksal denetimi ise yargı organları tarafından yerine getirilmektedir. Yargı denetimlerinde, Meslek Odalarının eylem ve işlemlerinde amaç dışı faaliyet veya siyaset nedeniyle bir yaptırıma uğramış meslek kuruluşu bulunmamaktadır.
Anayasa Mahkemesinin bu kararı ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın mimar ve mühendis odalarının kararlarına müdahalesinin idari ve mali denetim kapsamında olmadığı, meslek odalarının özerkliğine aykırı olduğu bir kez daha ortaya konulmuştur.
Mimarlar Odası olarak; bu vesile ile kamu ve toplum yararına çalışmalarımızı sürdürmekte; mesleki haklarımıza sahip çıkmakta ve bu hakların güvencesi olan kamusal, özerk ve tüzel kişiliğe sahip Meslek Örgütümüzü geliştirmekte kararlı olduğumuzu değerli kamuoyumuz ile paylaşıyoruz.
TMMOB MİMARLAR ODASI
